Coevorden – Stad van Strijd

Het is tijd om ook in Coevorden het maatschappelijke gesprek aan te gaan over het koloniale verleden.

Het is in 2023 150 jaar geleden is dat de slavernij werd afgeschaft. Het pijnlijk traag voortschrijdend inzicht leidde in december vorig jaar tot excuses van premier Rutte (1) en deze maand tot een zeer persoonlijk excuus van de koning voor het Nederlandse aandeel in de slavernij in de Cariben en Suriname. Hij vroeg vergiffenis voor het aandeel van zijn familie hierin(2). Maar ook na afschaffing van de slavernij ging de onderdrukking en uitbuiting in Suriname, het Caraïbisch gebied én Indonesië ‘gewoon’ door. Voor “de geweldsontsporingen aan Nederlandse zijde” in de naoorlogse onafhankelijkheidsstrijd van Indonesië heeft de koning in 2020 excuses aangeboden(3).

De gevolgen van slavernij en kolonialisme zijn nog steeds goed voelbaar in de samenleving. De regering erkent dat er in Nederland een doorwerking bestaat van het slavernijverleden in de vorm van institutioneel racisme. Institutioneel racisme of staatsracisme sluit bevolkingsgroepen uit, en marginaliseert en discrimineert hen door formele of informele regels vanuit instituties (4). Racisme speelde een rol bij de toeslagenaffaire (5), DUO controleerde extra op fraude bij studenten met een migratieachtergrond (6) en de politie is regelmatig in opspraak geweest door racisme in de gelederen (7).

Ruim 2 miljoen Nederlanders hebben hun wortels in de voormalige Nederlandse koloniën liggen. Een deel daarvan woont in Coevorden. Dat het koloniaal verleden tot nu toe een non-issue lijkt in Coevorden komt omdat de grote meerderheid van inwoners een (zeer) regionale achtergrond heeft. Maar ook in Coevorden hebben we een gezamenlijke verantwoordelijkheid om de diep ingesleten racistische patronen aan te pakken. We kunnen het niet aan de minderheid Coevordenaren met Indische, Surinaamse en Caribische achtergrond overlaten om dit onderwerp aan te kaarten. Het wordt tijd om allemaal deze verantwoordelijkheid op ons te nemen.

Één manier om onze verantwoordelijkheid te nemen is te bespreken hoe onze openbare ruimte er uit ziet. Het aangezicht van de openbare ruimte bepaalt voor een groot deel hoe welkom mensen zich voelen. En dan durf ik te zeggen dat er selectief geshopt is in het verleden van de helden van onze Stad van Strijd. Het is een herkenbare neiging om de heldhaftige onderdelen van onze geschiedenis uit te lichten zonder oog te hebben voor de zwarte bladzijden. De tijd is rijp om nu toch de hele geschiedenis te bezien, en niet alleen de heroïek. Zo is er een straat en een school vernoemd naar Paul Krüger, die als bestuurder van de republiek Transvaal (eind 19de eeuw) de zwarte bevolking in Zuid-Afrika ernstig heeft onderdrukt en uitgebuit. Ook is er een buste, een park en een singel vernoemd naar de in Coevorden geboren J.B. van Heutsz. Onder het bewind van Van Heutsz (eind 19e eeuw) zijn op Atjeh tienduizenden mensen gedood en tallozen verkracht, waarna hij ‘de slager van Atjeh’ werd genoemd. En verder terug in de tijd: Hoe kwamen mensen er op het acceptabel te vinden dat mensen eigendom konden zijn? Onder andere Johan Pickardt, predikant te Coevorden (17de eeuw), rechtvaardigde dit vanuit de bijbel (8), waarin de (Zwarte) nazaten van de zondige zoon van Noah zijn (niet-Zwarte) broeders moest dienen. In Coevorden wordt Pickardt o.a. geëerd met een school, een laan en de vernoeming van enkele vergaderzalen in het gemeentehuis.

Er zijn in Coevorden mogelijk nog wel meer straten of gebouwen vernoemd naar anderen die direct of indirect betrokken zijn geweest bij slavernij en of onderdrukking. Straatnamen, (stand)beelden en gedenktekens zijn een weerslag van wie wij als gemeente eren. Controversiële personen uit het koloniale verleden, die verantwoordelijk zijn voor duizenden doden, onder wie de voorouders van veel Nederlanders én Coevordenaren, zouden mijns inziens niet geëerd moeten worden. De gemeente heeft een verantwoordelijkheid wanneer het gaat om het straatbeeld, zeker in het licht van de eerder genoemde verantwoordelijkheid om actief antiracistisch te zijn. Het zou het bestuur van Coevorden sieren als ze open staat voor een onderzoek naar dit straatbeeld vanwege het voortschrijdend inzicht in het koloniaal verleden. Daar is voorlopig nog geen straatnaam mee veranderd, maar wel het broodnodige gesprek mee op gang gebracht. En na het gesprek over en onderzoek naar dit koloniale verleden in Coevorden hoeft men niet onmiddellijk klaar te staan met een schroevendraaier om de straatnaamborden te verwijderen. Het gesprek en de bewustwording is een op zichzelf staand doel (9).

En voor de mensen die menen dat dit een nieuwe discussie is: Een van de bekendste Coevordenaren die dit al decennia geleden al aan de orde heeft willen stellen was natuurlijk Relus ter Beek. Ter Beek hing in 1965 uit protest tegen de verering een spandoek op bij de buste van Van Heutsz die toen nog in het park stond. Ter Beek zelf werd onlangs geëerd met een plein vlak voor het station (10). Vanaf dit plein heeft u -ietwat ironisch- een mooi uitzicht op de Van Heutszsingel.

En voor de mensen die menen dat het ter discussie stellen van het vernoemen van straten naar of plaatsen van standbeelden van deze personen de geschiedenis geweld aan doet: Er zijn betere middelen en methoden om het Nederlandse koloniale verleden te herinneren en onderwijzen. Kinderen in Nederland groeien op in een samenleving waar racisme aanwezig is. Er is een gebrek in lessen op scholen voor de zwarte bladzijden van slavernij en kolonialisme in de Nederlandse geschiedenis. Gelukkig komt hier langzaam verandering in. De Canon van Nederland, de basis voor het geschiedenis curriculum op scholen, werd al herzien. Naast een juiste en volledige weergave van de geschiedenis in het onderwijs is het belangrijk om al vanaf jonge leeftijd met kinderen te praten over racisme en (on)gelijkheid. Hiermee stimuleer je inclusief denken en handelen (11). En dat geldt natuurlijk ook voor volwassenen. Wat je niet bespreekt, wordt niet aan kritisch denken blootgesteld.

We staan aan het begin van het Herdenkingsjaar Slavernij (1 juli 2023 tot 1 juli 2024)(12). Het Coevorder Diversiteitsplatform wil volgend jaar 1 juli de eerste Keti Koti viering in Coevorden organiseren. En PAC wil alsnog het maatschappelijke debat op gang brengen in onze Stad van Strijd, waar het kennelijk tot nu toe aan heeft ontbroken. Wellicht dat, als we volgend jaar bij de behandeling van de Kaderbrief 2025 dezelfde motie (13) indienen als we afgelopen jaar hebben gedaan, we wat meer raadsleden en wellicht zelfs het College aan onze zijde vinden. De landelijke maatschappelijke discussie is nu lang genoeg aan Coevorden voorbij gegaan.

Paulien Blaauwgeers
Gemeenteraadslid PAC te Coevorden

(1) rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2022/12/19/excuses-regering-voor-slavernijverleden-nederland
(2) nos.nl/collectie/13940/artikel/2481034-koning-biedt-excuses-aan-voor-slavernijverleden-en-vraagt-om-vergiffenis
(3) nos.nl/artikel/2326517-willem-alexander-biedt-excuses-aan-voor-nederlands-geweld-in-indonesie
(4) amnesty.nl/encyclopedie/racisme-en-rassendiscriminatie-2
(5) rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2022/05/30/aandacht-voor-institutioneel-racisme-binnen-toezicht-belastingdienst-en-toeslagen
(6) rtl.nl/rtl-nieuws/artikel/5392394/duo-studiefinanciering-discriminerend-algoritme-racisme
(7) nos.nl/artikel/2429926-politiechef-racisme-en-discriminatie-structureel-probleem-binnen-de-politie
(8) nd.nl/opinie/opinie/848620/johan-picardt-en-de-vloek-van-cham
(9) eenvandaag.avrotros.nl/panels/opiniepanel/alle-uitslagen/item/niet-uitwissen-maar-ervan-leren-voc-straatnamen-mogen-blijven-volgens-indische-nederlanders/
(10) nos.nl/artikel/2472391-coevorden-eert-oud-minister-relus-ter-beek-met-beeltenis-en-plein
(11) defenceforchildren.nl/actueel/nieuws/algemeen/2020/hoe-racisme-en-discriminatie-nederlandse-kinderen-raakt/
(12) rijksoverheid.nl/onderwerpen/discriminatie-en-racisme/slavernijverleden/herdenkingsjaar-slavernijverleden
(13) raadcoevorden.bestuurlijkeinformatie.nl/Agenda/Document/413661d6-4d4b-4798-bd7d-0a8b146c8cf9?documentId=51955e9b-f534-436b-a50e-cb0f0f480d7a&agendaItemId=d11a02f4-b0df-4058-9c81-6d9da3289ce8